Bàn thờ gia tiên có ý nghĩa vô cùng thiêng liêng đối với mỗi gia đình người Việt. Vì vậy sự bài trí sắp xếp vì thế cần tuân theo nguyên tắc riêng chứ không được tùy tiện, nhất là những ngày lễ tết thì việc bày trí càng phải được chỉn chu hơn, sắp xếp sạch sẽ đồng thời kèm theo một số nguyên tắc riêng như sau.
1. Vị trí đặt bàn thờ:
Không kê bàn thờ hướng trực tiếp với cửa hoặc quá lộ liễu:
Khi bài trí bàn thờ, gia chủ nên tránh kê bàn thờ hướng trực tiếp với cửa ra vào hoặc phía dưới cửa sổ. Bởi theo quan niệm phong thủy, điều này sẽ làm thoát khí khiến chủ nhà không gặp may mắn.
Trong trường hợp diện tích ngôi nhà khiêm tốn, bàn thờ nhìn thẳng với lối cửa vào hoặc đặt tại vị trí mà nhiều người quan sát và nhòm ngó thấy, cần phải làm rèm che lại phía trước và hai bên.
Không đặt bàn thờ ở lối đi lại:
Bàn thờ là nơi cần yên tĩnh, thanh tịnh. Vì vậy đặt ở gần lối đi lại ồn ào sẽ khiến gia chủ không gặp may, hao tán tài lộc. Bên cạnh đó, cũng không nên đặt phòng thờ cạnh hoặc dưới phòng trẻ em, sân chơi sẽ làm mất đi sự tĩnh tại cần thiết cho không gian thờ cúng.
2. Bàn thờ gia tiên nhất định phải sạch sẽ:
Trước khi bày trí thì điều đầu tiên cần lưu ý là không gian thờ cúng cũng như bàn thờ phải gọn gàng, sạch sẽ. Nơi thờ cúng cần được lau chùi sạch sẽ và thường xuyên thắp nhang. Không gian đặt bàn thờ phải đủ thông thoáng. Gia chủ không nên đặt bàn thờ quá cao hoặc quá thấp, nếu quá cao gây khó khăn cho việc thờ cúng, trong khi đó bàn thờ thấp lại thiếu tính trang nghiêm.
Việc lau dọn sạch sẽ bàn thờ là công việc trước tiên và được thực hiện một cách cẩn thận, chu đáo. Sử dụng khăn sạch, chổi sạch và nước sạch hoặc nước mưa để lau dọn bàn thờ để thể hiện lòng hiếu kính.
3. Bày trí trên bàn thờ:
Tùy theo kích thước ngôi nhà, điều kiện sinh hoạt… mà việc bày trí bàn thờ gia tiên khác nhau. Thông thường có 1 đến 3 bát hương, bát hương ở giữa thờ chung thần linh thổ địa, bát hương hai bên là thờ gia tiên và bà cô ông mãnh.
Phía trước bát hương:
Ở giữa bày cái đài nhỏ, với ba chén đựng nước sạch. Hai bên là hai đĩa bày hoa quả tươi và trầu cau, hoặc tiền vàng mã.
Phía sau bát hương:
Là bộ bình để hoa tươi, hương và nến. Tùy theo chất liệu mà sự bày trí cũng khác.
- Với đồ sứ: Bộ tam sự bao gồm bát hương, hai cây đèn (hoặc hai con hạc đội đèn), bộ ngũ sự có thêm hai bình (dựng cắm hoa tươi và để hương); bộ thất sự có thêm hai bình (đựng nước và gạo).
- Với đồ đồng: Tam sự có đỉnh đồng thay thế bát hương, và hai con hạc, ngũ sự có thêm hai ống hương và thất sự có thêm đôi đèn. Như vậy, bày trí của đồ đồng có tính trang trí thẩm mỹ là chính còn bày trí của đồ sứ thiên về tính thờ cúng và tâm linh hơn.
Khi bố trí bàn thờ Phật cần cao hơn và tách biệt bàn thờ gia tiên.
4. Bố trí hoành phi, câu đối phòng thờ:
Trong không gian thờ cúng tổ tiên của mỗi gia đình người Việt đều dành một phần trang trọng nhất để treo những bức hoành phi, câu đối. Đây là nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tâm linh của người dân, đồng thời thể hiện một nội dung, ý nghĩa cụ thể mà mỗi câu đối mang lại, coi như đó là lời nhắc nhở của tổ tiên dành cho con cháu.
Hoành phi thường được sơn son chữ vàng, có bức hoành phi hình cuốn thư. Chữ viết trên hoành phi đều tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên, ghi tụng công đức của tổ tiên, ghi lại những lời răn dạy con cháu, hoặc thể hiện ước nguyện cầu mong sự bình an, thái bình.
Hai bên bàn thờ còn có đôi câu đối. Ngoài dùng trang trí, đôi câu đối còn ghi lại những lời răn dạy con cháu những giá trị đạo đức truyền thống, ca ngợi truyền thống của dòng họ hoặc cầu mong thái bình, thịnh vượng.
5. Đặt bàn thờ theo thuật phong thủy:
Việc bố trí đặt hướng bàn thờ cần căn cứ vào mệnh của gia chủ:
- Người mệnh Đông tứ trạch thì bàn thờ hướng vào một trong 4 hướng Khảm (Bắc), Tốn (Đông Nam), Chấn (Đông), Ly (Nam).
- Người mệnh Tây tứ trạch thì bàn thờ hướng vào một trong 4 hướng Đoài (Tây), Càn (Tây Bắc), Cấn (Đông Bắc), Khôn (Tây Nam). Đặt bàn thờ theo thuật phong thủy.
6. Sơ đồ bày trí bàn thờ gia tiên:
Có hai trường hợp chính buộc bạn phải tìm hiểu cách sắp xếp bàn thờ gia tiên. Đó là khi chuyển bàn thờ tới vị trí khác (trong một ngôi nhà hoặc vừa mới chuyển nhà), hoặc khi bạn lập bàn thờ mới cho ngôi nhà của mình. Dù là trường hợp nào cũng đều phải tuân theo thứ tự và vị trí đặt như sau:
Khám thờ
Khám thờ thường được làm bằng gỗ, trang trí hoa văn cầu kỳ, thường được đặt trong cùng, sát tường. Khám thờ sẽ có cấu tạo thêm phần cửa đóng mở, phía trong đặt linh vị, bài vị tổ tiên.
Ngai thờ (ỷ thờ)
Là một phần thay thế cho khám thờ. Bởi như đã nói, khám thờ khá cầu kỳ và chỉ thường có trong những gia đình gia phả lớn. Vì thế hiện nay người ta thường thay thế bằng ngai thờ nhỏ gọn, bên trong chỉ cần đặt bài vị tượng trưng cho tổ tiên (còn gọi là thần chủ).
Ảnh thờ
Hình ảnh của người mất trong gia đình sẽ được đặt theo nguyên tắc Nam tả Nữ hữu. Theo đó hình của người đàn ông sẽ đặt phía trái, người phụ nữ phía phải, tuy nhiên đó là xét theo hướng chủ tọa của bàn thờ, tức là từ phía trong nhìn ra.
Đèn Thái Cực
Tiếp theo là đèn thái cực thường được đặt ở giữa bàn thờ, phía dưới chân khám thờ. Quan niệm cho rằng đèn này phải luôn cháy sáng. Chính vì đó mà hiện nay người ta chuộng dùng đèn điện thay vì đèn dầu như ngày xưa để đảm bảo an toàn. Lưu ý nên chọn đèn sáng vừa đủ, nên đỏ hoặc vàng yếu, không nên sáng chói.
Bộ đỉnh hương
Thường sẽ có 3 phần, lư đồng ở trung tâm kèm với hai nến đồng hai bên, hoặc thay bằng 2 con hạc. Bộ phận này dùng để đốt trầm trong các dịp lễ, giúp không gian thờ cúng thêm trang trọng, thẩm mỹ. Tuy nhiên nếu cảm thấy không cần thiết thì không có cũng không sao.
Bình hoa và mâm quả
Nhìn từ ngoài vào, thì bình hoa tươi sẽ cắm bên phải, còn mâm ngũ quả sẽ đặt bên trái của bàn thờ, cụ thể như trong hình.
Cặp chân nến (hay còn gọi là đèn Lưỡng Nghi)
Dân gian quan niệm, Thái Cực sinh Lưỡng Nghi nên cần có hai chân nến ở hai bên góc ngoài bàn thờ. Từ trong nhìn ra, bên trái tượng trưng cho mặt trời, còn bên phải tượng trưng cho mặt trăng
Bát hương
Một bộ phận quan trọng khi di chuyển bàn thờ gia tiên đó chính là bát hương vì đó là nơi chủ nhà thắp nhang tưởng nhớ người đi trước. Số lượng bát hương ngày xưa thường là số lẻ, phục vụ cho việc thờ cúng các đối tượng khác nhau. Tuy nhiên hiện nay nhiều gia đình tối giản chỉ còn 1 bát hương chính để ở giữa bàn thờ.
Ba chén nước
Thường đựng rượu hoặc nước trong mỗi dịp cúng kiếng, thắp hương. Ba chén nước này sẽ để ngoài cùng của bàn thờ, trước bát hương.
Trên đây là những lưu ý trong việc bày trí bàn thờ nói chung chung cũng như bàn thờ ngày tết nói riêng. Hy vọng sẽ mang lại nhiều lợi ích cho các bạn, giúp các bạn có thể bày trí cho không gian thờ của mình thật trang nghiêm và ý nghĩa.
